Một cuộc điều tra liên bang gần đây đã làm rúng động dư luận khi phát hiện những sai phạm nghiêm trọng trong quy trình hiến tạng tại bang Kentucky, Mỹ. Tổ chức chịu trách nhiệm điều phối hoạt động hiến tạng tại đây, Network for Hope (trước đây là Kentucky Organ Donor Affiliates - KODA), bị cáo buộc thúc ép nhân viên y tế lấy nội tạng từ những bệnh nhân vẫn còn dấu hiệu nhận thức hoặc khả năng hồi phục. Những phát hiện này không chỉ làm dấy lên tranh cãi về đạo đức mà còn đặt ra câu hỏi lớn về tính minh bạch và giám sát trong hệ thống ghép tạng của Mỹ.
Nội tạng trong một ca phẫu thuật ghép tạng. (Nguồn: Med Page Today)
Thành lập từ năm 1987, KODA, nay là Network for Hope sau khi sáp nhập, là tổ chức phi lợi nhuận chịu trách nhiệm điều phối hoạt động hiến tạng tại Kentucky. Tổ chức này đóng vai trò trung gian giữa các bệnh viện và hệ thống nhận nội tạng quốc gia, với nhân viên thường trực tại các cơ sở y tế để đánh giá tình trạng bệnh nhân, vận động hiến tạng và giám sát quy trình lấy tạng.
Trong hệ thống hiến tạng tại Mỹ, phần lớn người hiến được xác định là đã chết não. Tuy nhiên, một hình thức ngày càng phổ biến là hiến tạng sau khi chết tuần hoàn (DCD), khi bệnh nhân không còn khả năng hồi phục nhưng vẫn có một số hoạt động não và được duy trì sự sống bằng máy móc. Nếu gia đình đồng ý hiến tạng, bệnh nhân sẽ được rút máy hỗ trợ, chờ tử vong tự nhiên trong vòng 1-2 giờ, sau đó xác nhận tử vong tuyệt đối sau 5 phút trước khi lấy nội tạng.
Cuộc điều tra của Cơ quan Quản lý Tài nguyên và Dịch vụ Y tế (HRSA) cho thấy Network for Hope đã nhiều lần vi phạm các nguyên tắc cốt lõi của quy trình hiến tạng. Trong 4 năm, HRSA xem xét 350 ca hiến tạng bị hủy bỏ tại Kentucky và phát hiện 73 trường hợp lẽ ra phải dừng sớm hơn do bệnh nhân có dấu hiệu hồi phục hoặc nhận thức. Dù không tiến hành lấy tạng, nhiều bệnh nhân đã trải qua đau đớn trong quá trình chuẩn bị phẫu thuật. Một số thậm chí hồi phục và xuất viện, nhưng phần lớn tử vong sau vài giờ hoặc vài ngày.
Hồ sơ điều tra tiết lộ nhân viên của Network for Hope thường gây áp lực với gia đình bệnh nhân để đẩy nhanh quá trình hiến tạng, thậm chí giành quyền điều phối từ bác sĩ điều trị. Họ hối thúc ngắt máy hỗ trợ sự sống ngay cả khi bệnh nhân có dấu hiệu nhận thức rõ ràng. Một số trường hợp, nhân viên không đánh giá chính xác tình trạng bệnh nhân do tác động của thuốc an thần hoặc chất gây nghiện, dẫn đến việc lầm tưởng bệnh nhân không thể hồi phục.
Một trong những trường hợp gây sốc là Anthony Thomas Hoover II, người đàn ông ở Kentucky dùng thuốc quá liều vào năm 2021. Theo điều tra của tờ New York Times, sau hai ngày bất tỉnh, gia đình ông đồng ý hiến tạng khi được thông báo ông không thể hồi phục. Tuy nhiên, hồ sơ cho thấy tình trạng thần kinh của ông đã cải thiện. Trong một lần khám, ông vật lộn trên giường và được tiêm thuốc an thần để giữ yên. Nhân viên bệnh viện lo ngại hành động này giống như “thực hiện an tử”, nhưng một điều phối viên của tổ chức trấn an rằng điều đó không đúng. Khi được đưa đi cấp cứu, Hoover vẫn khóc, co chân và lắc đầu. May mắn, một bác sĩ từ chối ngắt máy hỗ trợ, giúp ông sống sót, dù chịu tổn thương thần kinh vĩnh viễn.
Vào tháng 12/2022, một người đàn ông 50 tuổi bị sốc thuốc bắt đầu cựa quậy và nhìn quanh chưa đầy một giờ sau khi ngắt máy hỗ trợ. Tuy nhiên, nhóm phẫu thuật không dừng ngay lập tức, và bệnh nhân không được giải thích về tình trạng của mình. Khi nội tạng không còn đủ điều kiện để hiến, ca ghép bị hủy. Ba ngày sau, bệnh nhân qua đời sau khi đã trò chuyện với gia đình.
Cựu nhân viên của Network for Hope xác nhận với báo chí rằng cấp trên từng gây áp lực để tiếp tục quy trình lấy tạng, bất chấp những dấu hiệu bất thường. Natasha Miller, một nhân viên có mặt trong phòng mổ, khẳng định: “Nếu không có vị bác sĩ từ chối, chúng tôi chắc chắn đã tiến hành”. Nhiều nhân viên khác cũng báo cáo từng chứng kiến các tình huống tương tự, với cảm giác “khó chịu cực độ” trước phản ứng thần kinh của bệnh nhân.
Cuộc điều tra ghi nhận 103 trường hợp có dấu hiệu đáng ngờ, với các sai sót xảy ra nhiều hơn tại các bệnh viện ở vùng nông thôn. Hơn một nửa số ca ghép của Network for Hope là từ bệnh nhân chết tuần hoàn, cao hơn mức trung bình toàn quốc, làm dấy lên nghi vấn về cách tổ chức này ưu tiên số lượng hơn chất lượng và đạo đức.
Trước những phát hiện này, Network for Hope khẳng định họ tuân thủ đúng quy trình và chỉ lấy nội tạng sau khi bệnh viện xác nhận tử vong. Tuy nhiên, tổ chức cam kết thực hiện các yêu cầu cải tổ từ giới chức liên bang. Ngày 22/7/2025, tại phiên điều trần trước Ủy ban Năng lượng và Thương mại Hạ viện Mỹ, lãnh đạo HRSA nhấn mạnh cần tăng cường minh bạch và giám sát chặt chẽ hơn. Chủ tịch Ủy ban Brett Guthrie cảnh báo: “Đây là một mô hình gây rủi ro nghiêm trọng cho bệnh nhân”.
Network for Hope được yêu cầu thực hiện ba thay đổi chính:
Vụ bê bối ở Kentucky không chỉ làm lung lay niềm tin vào hệ thống hiến tạng mà còn đặt ra những câu hỏi lớn về đạo đức y tế và sự minh bạch trong hoạt động ghép tạng. Khi các tổ chức như Network for Hope phải đối mặt với áp lực từ dư luận và Quốc hội, việc cải tổ quy trình và tăng cường giám sát trở thành yêu cầu cấp bách để bảo vệ bệnh nhân và đảm bảo tính nhân văn của hoạt động hiến tạng.
Sự việc này là lời cảnh báo rằng, dù hiến tạng là một hành động cao cả, bất kỳ sai sót nào trong quy trình cũng có thể dẫn đến những hậu quả nghiêm trọng, không chỉ về mặt y khoa mà còn về niềm tin của xã hội.
Tác giả: Hồng Nhung
