Phát ngôn viên Bộ Ngoại giao Mỹ Tammy Bruce cho biết: “UNESCO theo đuổi các mục tiêu văn hóa và xã hội gây chia rẽ, đồng thời tập trung quá mức vào các Mục tiêu Phát triển Bền vững của Liên Hợp Quốc, một chương trình mang tính toàn cầu hóa, mâu thuẫn với chính sách đối ngoại ‘Nước Mỹ trên hết’ của chúng tôi.” Bà Bruce cũng chỉ trích việc UNESCO công nhận “Nhà nước Palestine” là thành viên, cho rằng điều này đi ngược chính sách của Mỹ và làm gia tăng các luận điệu chống Israel trong tổ chức.
Phát ngôn viên Bộ Ngoại giao Mỹ trong họp báo ngày 6/3. (Ảnh: Reuters)
Phó phát ngôn viên Nhà Trắng Anna Kelly nhấn mạnh thêm với tờ New York Post: “Tổng thống Donald Trump quyết định rút Mỹ khỏi UNESCO vì tổ chức này ủng hộ các chương trình văn hóa và xã hội quá cấp tiến, không phù hợp với những chính sách mà người dân Mỹ đã bỏ phiếu ủng hộ vào tháng 11/2024.” Bà Kelly cũng đề cập đến các sáng kiến chống phân biệt chủng tộc và các dự án về bình đẳng giới của UNESCO, như chương trình MEN’talities năm 2024, là những yếu tố mà chính quyền Trump cho là “thức tỉnh” và không phù hợp với quan điểm của họ.
Đây không phải lần đầu tiên Mỹ rút khỏi UNESCO. Là một trong những thành viên sáng lập vào năm 1945, Mỹ từng rời tổ chức vào năm 1984 dưới thời Tổng thống Ronald Reagan, với lý do quản lý tài chính yếu kém và thiên vị chống Mỹ. Mỹ tái gia nhập vào năm 2003 dưới thời Tổng thống George W. Bush, khi ông tuyên bố UNESCO đã thực hiện các cải cách cần thiết. Tuy nhiên, căng thẳng lại nổi lên vào năm 2011 khi UNESCO công nhận Palestine là thành viên đầy đủ, khiến chính quyền Obama cắt toàn bộ tài trợ, dẫn đến khoản nợ hơn 600 triệu USD cho tổ chức.
Trong nhiệm kỳ đầu tiên, Tổng thống Trump đã rút Mỹ khỏi UNESCO vào năm 2017, viện dẫn “thiên vị chống Israel” và khoản nợ ngày càng tăng. Quyết định này được đảo ngược dưới thời Tổng thống Joe Biden vào năm 2023, khi Mỹ tái gia nhập để đối trọng với ảnh hưởng ngày càng lớn của Trung Quốc trong tổ chức. Tuy nhiên, chỉ hai năm sau, chính quyền Trump một lần nữa tuyên bố rút lui, nhấn mạnh rằng UNESCO không đáp ứng được lợi ích của Mỹ và tiếp tục có các hành vi bị cho là chống Israel, chẳng hạn như công nhận các địa điểm di sản như Jericho là thuộc về Palestine mà không đề cập đến lịch sử Do Thái.
Tổng Giám đốc UNESCO Audrey Azoulay bày tỏ sự tiếc nuối sâu sắc trước quyết định của Mỹ. “Quyết định này đi ngược lại các nguyên tắc cơ bản của chủ nghĩa đa phương và có thể ảnh hưởng đến các đối tác của chúng tôi tại Mỹ, từ các cộng đồng đang tìm kiếm danh hiệu Di sản Thế giới đến các thành phố sáng tạo và các ghế đại học,” bà nói. Tuy nhiên, bà Azoulay khẳng định UNESCO đã chuẩn bị cho kịch bản này bằng cách đa dạng hóa nguồn tài trợ, giảm sự phụ thuộc vào Mỹ, vốn hiện chỉ chiếm khoảng 8% ngân sách của tổ chức, so với 20% trước đây.
Tổng thống Pháp Emmanuel Macron, trong một bài đăng trên X, bày tỏ sự ủng hộ mạnh mẽ đối với UNESCO, gọi tổ chức này là “người bảo vệ toàn cầu cho khoa học, đại dương, giáo dục, văn hóa và di sản thế giới.” Ông nhấn mạnh rằng quyết định rút lui của Mỹ sẽ không làm suy yếu cam kết của Pháp và các đồng minh trong việc hỗ trợ UNESCO.
Bộ trưởng Ngoại giao Israel Gideon Sa’ar hoan nghênh động thái của Mỹ, gọi đây là “bước đi cần thiết để thúc đẩy công lý và quyền được đối xử công bằng của Israel trong hệ thống Liên Hợp Quốc.” Ông Sa’ar cáo buộc UNESCO đã liên tục phân biệt đối xử với Israel, đặc biệt qua các nghị quyết công nhận các địa điểm di sản Do Thái như thuộc về Palestine.
Việc Mỹ rút khỏi UNESCO sẽ không gây tác động tài chính ngay lập tức, vì tổ chức này đã thích nghi với việc thiếu hụt ngân sách từ Mỹ kể từ năm 2011. Tuy nhiên, động thái này có thể làm suy yếu ảnh hưởng của Mỹ trong các chương trình giáo dục, khoa học và văn hóa toàn cầu, bao gồm các sáng kiến như bảo vệ Di sản Thế giới, giáo dục về Holocaust, và nghiên cứu về trí tuệ nhân tạo. UNESCO hiện quản lý hơn 2.000 địa điểm Di sản Thế giới, Khu Dự trữ Sinh quyển và Công viên Địa chất Toàn cầu, cùng với mạng lưới hơn 13.000 trường học và tổ chức nghiên cứu trên toàn thế giới.
Quyết định rút lui của Mỹ phản ánh xu hướng rộng lớn hơn trong chính sách đối ngoại của chính quyền Trump, với việc rút khỏi nhiều tổ chức quốc tế như Tổ chức Y tế Thế giới (WHO) và Hội đồng Nhân quyền Liên Hợp Quốc. Trong một sắc lệnh hành pháp ban hành vào tháng 2/2025, Tổng thống Trump yêu cầu Bộ trưởng Ngoại giao Marco Rubio xem xét lại sự tham gia của Mỹ vào các tổ chức quốc tế, với trọng tâm là phát hiện “các tư tưởng chống Mỹ hoặc chống Israel.”
Trong bối cảnh toàn cầu hóa và các thách thức chung như biến đổi khí hậu, giáo dục và bảo tồn văn hóa, việc Mỹ rời UNESCO có thể làm giảm vai trò lãnh đạo của nước này trong các lĩnh vực quan trọng. Tuy nhiên, chính quyền Trump khẳng định sẽ tiếp tục tham gia với tư cách quan sát viên không thành viên trong các vấn đề “không bị chính trị hóa,” như bảo vệ Di sản Thế giới và thúc đẩy tự do báo chí.
UNESCO, với sứ mệnh thúc đẩy hòa bình và hợp tác quốc tế, sẽ tiếp tục hoạt động với sự hỗ trợ của 194 quốc gia thành viên. Tuy nhiên, sự vắng mặt của Mỹ – một trong những quốc gia sáng lập – có thể làm phức tạp các nỗ lực đa phương trong bối cảnh thế giới đang đối mặt với nhiều khủng hoảng. Với việc rút lui có hiệu lực vào cuối năm 2026, cộng đồng quốc tế đang theo dõi chặt chẽ tác động của quyết định này đối với UNESCO và các sáng kiến toàn cầu của tổ chức.
Tác giả: Hồng Nhung
