Bộ Y tế đề xuất tăng thuế thuốc lá ít nhất 5.000 đồng mỗi bao từ năm 2026, hướng tới mức 15.000 đồng vào năm 2030, nhằm giảm tiêu thụ, bảo vệ sức khỏe người dân và tăng nguồn thu ngân sách.
Tại tọa đàm trực tuyến “Tăng thuế thuốc lá - Lợi ích kép cho ngân sách và sức khỏe” diễn ra ngày 5/6/2025, tiến sĩ Nguyễn Huy Quang, đại diện Tổng Hội Y học Việt Nam và Bộ Y tế, đã đưa ra đề xuất tăng thuế thuốc lá nhằm hạn chế tiêu thụ, đặc biệt trong giới trẻ, đồng thời giảm gánh nặng y tế và kinh tế do thuốc lá gây ra. Với hơn 15 triệu người trưởng thành tại Việt Nam sử dụng thuốc lá, chiếm hơn 41% nam giới, Việt Nam hiện nằm trong top 15 quốc gia có tỷ lệ hút thuốc cao nhất thế giới. Đáng lo ngại, tỷ lệ sử dụng thuốc lá điện tử, đặc biệt ở nữ giới và thanh thiếu niên, đang gia tăng nhanh chóng.
Theo các chuyên gia, việc tăng thuế đóng góp 50-60% vào hiệu quả của các biện pháp nhằm giảm thiểu sử dụng thuốc lá. (Ảnh: Sức Khỏe và Đời Sống)
Theo thống kê, Việt Nam chịu thiệt hại kinh tế hơn 108.000 tỷ đồng mỗi năm do các vấn đề liên quan đến thuốc lá, gấp 5 lần số thu ngân sách từ thuế thuốc lá. Mỗi năm, hơn 100.000 người tử vong vì các bệnh liên quan đến thuốc lá, trong đó gần 19.000 trường hợp do phơi nhiễm khói thuốc thụ động. Thuốc lá chứa hàng nghìn chất độc, bao gồm nicotine và các chất gây ung thư, dẫn đến các bệnh lý nghiêm trọng như ung thư phổi, bệnh tim mạch và bệnh phổi tắc nghẽn mãn tính (COPD).
Tiến sĩ Quang nhấn mạnh rằng giá thuốc lá tại Việt Nam hiện quá rẻ, chỉ khoảng 7.000-10.000 đồng mỗi bao, tương đương 1/4 giá một bát phở. Mức giá này, kết hợp với chính sách thuế chưa đủ sức răn đe, khiến thuốc lá dễ tiếp cận, đặc biệt với giới trẻ. Sản lượng thuốc lá tại Việt Nam tăng hơn 10% trong giai đoạn 2022-2023, cho thấy thuế suất thấp không chỉ thất bại trong việc giảm tiêu thụ mà còn làm gia tăng gánh nặng xã hội.
Bà Sarah Bales, chuyên gia Hội Kinh tế Y tế Việt Nam, chỉ ra ba loại chi phí chính do thuốc lá gây ra. Đầu tiên là chi phí khám chữa bệnh, với khoảng 8.500 tỷ đồng từ Bảo hiểm Y tế (BHYT) và tổng cộng 16.400 tỷ đồng bao gồm cả chi phí tự chi trả của người dân. Thứ hai, thiệt hại năng suất lao động do mất 21,8 triệu ngày công mỗi năm, tương đương 9.000 tỷ đồng. Cuối cùng, tổn thất do tử vong sớm trước tuổi 40 gây thiệt hại hơn 60.000 tỷ đồng, ảnh hưởng nghiêm trọng đến lực lượng lao động và nền kinh tế.
Bộ Y tế và Tổ chức Y tế Thế giới (WHO) đồng thuận đề xuất tăng thuế thuốc lá ít nhất 5.000 đồng mỗi bao từ năm 2026, với lộ trình đạt mức 15.000 đồng vào năm 2030. Đề xuất này được đưa ra sau khi Chính phủ trình Quốc hội hai phương án: phương án một tăng 2.000 đồng mỗi bao từ năm 2026 và thêm 2.000 đồng mỗi năm để đạt 10.000 đồng vào năm 2030; phương án hai bắt đầu với mức tăng 5.000 đồng. Tuy nhiên, cả hai phương án này được đánh giá là chưa đủ mạnh để đạt mục tiêu của Chiến lược quốc gia phòng chống tác hại thuốc lá.
Giáo sư Nguyễn Anh Trí, Đại biểu Quốc hội TP Hà Nội, nhận định rằng dù Việt Nam đã tăng thuế thuốc lá ba lần trong quá khứ, mức tăng còn thấp và chưa đủ tác động đến hành vi tiêu dùng. Ông ủng hộ việc “tăng mạnh và thường xuyên hơn” để tạo hiệu quả rõ rệt. Theo các chuyên gia, việc chậm trễ tăng thuế có thể dẫn đến gia tăng tỷ lệ người mới hút thuốc, đặc biệt trong bối cảnh thuốc lá điện tử đang trở thành mối đe dọa mới đối với thanh thiếu niên.
Bà Bales nhấn mạnh rằng việc tăng thuế thuốc lá không chỉ giúp giảm 2,5 triệu người hút thuốc mà còn mang lại nguồn thu ngân sách đáng kể. Kinh nghiệm từ nhiều quốc gia cho thấy, tăng thuế thuốc lá không gây bất ổn kinh tế mà vẫn đạt được mục tiêu giảm tiêu thụ. “Giá thuốc lá cần đủ cao để buộc người tiêu dùng phải cân nhắc kỹ lưỡng,” bà Bales khẳng định.
Việc tăng thuế thuốc lá được kỳ vọng mang lại lợi ích kép: vừa tăng nguồn thu ngân sách, vừa giảm gánh nặng y tế và kinh tế. Theo ước tính, mức thuế đề xuất có thể giúp giảm đáng kể số ca tử vong và bệnh tật liên quan đến thuốc lá, đồng thời cung cấp nguồn lực tài chính để đầu tư vào y tế, giáo dục và các chương trình hỗ trợ cộng đồng.
Tuy nhiên, đề xuất này cũng đối mặt với thách thức, đặc biệt liên quan đến ngành công nghiệp thuốc lá. Việt Nam hiện có hàng vạn lao động tham gia vào ngành trồng trọt và sản xuất thuốc lá. Để đảm bảo công bằng, các chuyên gia nhấn mạnh trách nhiệm của cơ quan chức năng trong việc xây dựng các chương trình đào tạo và chuyển đổi nghề nghiệp, giúp người lao động tìm kiếm sinh kế bền vững hơn.
(Ảnh: Tạp chí Tài chính)
Tiến sĩ Quang khẳng định: “Chúng ta không đánh đổi sức khỏe vì lợi ích kinh tế.” Việc thực hiện lộ trình tăng thuế từ năm 2026 là bước đi cần thiết để bảo vệ sức khỏe cộng đồng và giảm thiểu tác hại của thuốc lá. Động thái này cũng phù hợp với cam kết quốc tế của Việt Nam trong Công ước Khung về Kiểm soát Thuốc lá của WHO, hướng tới giảm tỷ lệ hút thuốc xuống dưới 36% ở nam giới vào năm 2030.
Để đạt được mục tiêu này, các chuyên gia kêu gọi sự phối hợp chặt chẽ giữa các cơ quan chức năng, từ Bộ Y tế, Bộ Tài chính đến các tổ chức xã hội, nhằm nâng cao nhận thức cộng đồng và thúc đẩy các biện pháp kiểm soát thuốc lá hiệu quả. Đồng thời, cần có các chiến dịch giáo dục mạnh mẽ để ngăn chặn xu hướng sử dụng thuốc lá điện tử trong giới trẻ, cũng như hỗ trợ người lao động trong ngành thuốc lá chuyển đổi sang các ngành nghề bền vững hơn.
Tác giả: Hồng Nhung
Nguồn tin: Tổng hợp
