Ngày 13/11, tại kỳ họp thứ 8 Quốc hội, Bộ trưởng Bộ Giao thông vận tải (GTVT) Nguyễn Văn Thắng đã trình bày tờ trình về chủ trương đầu tư Dự án đường sắt tốc độ cao (ĐSTĐC) trên trục Bắc – Nam. Dự án được kỳ vọng sẽ giúp người dân có thể "ăn sáng Hà Nội, ăn trưa TP HCM" nhờ vào một tuyến đường sắt hiện đại, nối liền hai đầu đất nước chỉ trong vòng 5,5 giờ.
Tuyến đường sắt tốc độ cao này sẽ có chiều dài lên đến 1.541 km, bắt đầu từ Hà Nội (ga Ngọc Hồi) và kết thúc tại TP HCM (ga Thủ Thiêm), đi qua 20 tỉnh, thành phố trên cả nước. Dự án sử dụng công nghệ đường ray khổ 1.435 mm, điện khí hóa, thiết kế cho tốc độ tối đa 350 km/h và tải trọng 22,5 tấn/trục.
Theo Bộ trưởng Nguyễn Văn Thắng, mục tiêu của dự án là đáp ứng nhu cầu vận tải hành khách ngày càng tăng, đồng thời góp phần tái cơ cấu thị phần vận tải trên hành lang Bắc - Nam, tạo tiền đề cho phát triển kinh tế – xã hội và bảo đảm quốc phòng, an ninh. Tuy nhiên, việc vận chuyển hàng hóa sẽ được giải quyết qua các hệ thống đường sắt hiện hữu, đường bộ và đường biển ven bờ, nhằm tránh ảnh hưởng đến hiệu suất vận hành tàu cao tốc.
Để thực hiện giấc mơ "Ăn sáng Hà Nội, ăn trưa TP HCM", tàu cao tốc sẽ di chuyển với tốc độ 350 km/h. Tuy nhiên, để đạt được tốc độ này, tàu sẽ chỉ dừng tại 5 ga trên tuyến, và thời gian di chuyển từ Hà Nội đến TP HCM là 5,5 giờ. Bộ trưởng Nguyễn Văn Thắng nhấn mạnh rằng nếu tàu dừng lại ở tất cả 23 ga, tốc độ 350 km/h sẽ không thể đạt được.
Ngoài tàu chạy với tốc độ cao, còn có loại tàu thứ hai chạy với tốc độ trung bình 280 km/h, sẽ dừng lại ở tất cả các ga trên tuyến, phục vụ các hành khách có nhu cầu dừng tại các điểm trung gian như Hà Nội – Vinh, Nha Trang – TP HCM...
Mặc dù tuyến đường sắt có thể vận chuyển cả hành khách và hàng hóa, nhưng trong quá trình khai thác, tàu sẽ chủ yếu phục vụ vận chuyển hành khách. Việc vận chuyển hàng hóa sẽ được thực hiện qua các tuyến đường sắt hiện hữu hoặc các phương thức vận tải khác như đường bộ, đường biển ven bờ. Bộ trưởng Giao thông vận tải giải thích rằng việc kết hợp vận chuyển hành khách và hàng hóa trên cùng một tuyến sẽ làm giảm hiệu quả của tàu cao tốc, bởi tàu chở hàng có tốc độ thấp hơn nhiều so với tàu chở hành khách.
Mặc dù được đánh giá là một công trình có ý nghĩa chiến lược quan trọng đối với nền kinh tế và an ninh quốc gia, dự án đường sắt tốc độ cao vẫn gặp phải những thách thức lớn, đặc biệt liên quan đến nguồn vốn và vật liệu xây dựng. Các đại biểu Quốc hội bày tỏ lo ngại về khả năng thực hiện dự án đúng tiến độ và trong ngân sách, khi mà những dự án giao thông lớn như đường sắt đô thị ở Hà Nội và TP HCM trước đây đã gặp phải tình trạng đội vốn và kéo dài thời gian thi công.
Đại biểu Dương Khắc Mai từ Đắk Nông cũng chỉ ra rằng việc triển khai các dự án lớn đòi hỏi một lượng lớn nguyên vật liệu như xi măng, thép và cát, trong khi thời gian tới, nhiều công trình giao thông khác cũng sẽ đồng loạt thi công, gây áp lực lên nguồn cung nguyên vật liệu.
Tuy nhiên, nhiều đại biểu Quốc hội cho rằng việc đầu tư vào dự án đường sắt tốc độ cao là cần thiết và có tầm quan trọng đặc biệt, giúp kết nối các vùng miền, thúc đẩy phát triển kinh tế và nâng cao hiệu quả giao thông. Đại biểu Thượng tọa Thích Đức Thiện, Đoàn ĐBQH tỉnh Điện Biên, cho rằng dự án này như "con rồng hiện thân, vươn lên đưa đất nước vào kỷ nguyên mới."
Trong khi đó, các đại biểu cũng nhấn mạnh cần phải chuẩn bị kỹ lưỡng các yếu tố về tài chính, nguyên vật liệu và cơ chế chính sách để đảm bảo dự án sẽ hoàn thành đúng tiến độ, chất lượng và hiệu quả, tránh các tình trạng chậm trễ và đội vốn như những dự án giao thông trước đây.
Dự án đường sắt tốc độ cao Bắc – Nam được kỳ vọng sẽ thay đổi diện mạo giao thông của Việt Nam, tạo nên một hệ thống vận tải hiện đại, nhanh chóng và hiệu quả. Tuy nhiên, để đạt được những mục tiêu này, các cơ quan chức năng cần phải xem xét kỹ lưỡng các vấn đề về vốn, vật liệu, tiến độ thi công và cơ chế triển khai. Đặc biệt, sự phối hợp chặt chẽ giữa các cấp, ngành và các đơn vị liên quan sẽ là yếu tố quyết định đến sự thành công của dự án này.
