Theo thông báo từ Cục Hải cảnh Trung Quốc, các tàu tuần tra đã đi qua vùng biển tranh chấp quanh quần đảo, vốn do Nhật Bản kiểm soát nhưng Bắc Kinh tuyên bố chủ quyền dưới tên Điếu Ngư. Đây là hoạt động "thực thi quyền hạn" thường xuyên hơn kể từ năm 2012, khi Tokyo quốc hữu hóa nhóm đảo không người ở này. Các nguồn tin cho biết, bốn tàu hải cảnh vũ trang đã tham gia, kèm theo hoạt động bay drone quân sự gần lãnh thổ ngoại vi của Nhật Bản. Giới chức Nhật Bản chưa đưa ra bình luận chính thức về sự việc, nhưng các cuộc chạm trán tương tự giữa tàu hải cảnh Trung Quốc và lực lượng tuần tra Nhật đã trở nên phổ biến, thường dẫn đến cáo buộc lẫn nhau về xâm phạm lãnh hải.
Tàu cảnh sát biển Nhật Bản (trái) đối mặt với tàu hải cảnh Trung Quốc tại khu vực Senkaku/Điếu Ngư vào tháng 4/2024. (Ảnh: Reuters).
Senkaku/Điếu Ngư nằm cách Tokyo khoảng 1.900 km và Thượng Hải chỉ 600 km, trở thành điểm nóng địa chính trị từ thập niên 1970 khi Bắc Kinh chính thức tuyên bố chủ quyền. Sau sự kiện quốc hữu hóa năm 2012, tần suất tàu Trung Quốc tiếp cận khu vực tăng vọt, dẫn đến hàng trăm vụ đối đầu hàng năm giữa hải cảnh hai bên và thậm chí tàu cá Trung Quốc. Các chuyên gia nhận định, động thái mới nhất không chỉ nhằm củng cố lập trường chủ quyền mà còn là phản ứng trực tiếp trước những phát biểu gần đây từ Tokyo về Đài Loan.
Căng thẳng bùng nổ từ ngày 7/11, khi Thủ tướng Nhật Bản Sanae Takaichi – người nhậm chức hồi tháng 10 – cảnh báo rằng Tokyo có thể triển khai lực lượng tự vệ nếu Đài Loan bị tấn công, đặc biệt nếu xung đột đe dọa an ninh Nhật Bản. Bà Takaichi, một chính trị gia bảo thủ nổi tiếng với lập trường cứng rắn về an ninh khu vực, cho rằng một cuộc tấn công vào hòn đảo chỉ cách bờ biển Nhật Bản khoảng 100 km có thể kích hoạt cơ chế phòng thủ chung với đồng minh Mỹ. Phát biểu này đánh dấu sự thay đổi so với chính sách "mơ hồ chiến lược" truyền thống của Nhật Bản, vốn tránh cam kết rõ ràng về Đài Loan để không chọc giận Bắc Kinh – một chiến lược cũng được Washington ủng hộ.
Trung Quốc phản ứng gay gắt, coi đây là "sự can thiệp thô bạo" vào nội bộ. Ngày 11/11, Bắc Kinh lần đầu tiên sau hơn hai năm triệu tập Đại sứ Nhật Bản tại Trung Quốc để phản đối. Bộ Quốc phòng Trung Quốc tuyên bố bất kỳ hành động quân sự nào từ Nhật Bản đều sẽ "thất bại thảm hại", trong khi tờ Nhân dân Nhật báo – cơ quan ngôn luận của Đảng Cộng sản – cáo buộc Tokyo đang "hồi sinh chủ nghĩa quân phiệt thời chiến tranh".
Vị trí quần đảo Senkaku/Điếu Ngư cùng Đài Loan. (Đồ họa: AFP).
Leo thang tiếp theo vào ngày 14/11, khi Bộ Ngoại giao Trung Quốc phát cảnh báo du lịch, khuyên công dân "tạm thời tránh đến Nhật Bản" do "rủi ro an toàn nghiêm trọng", trích dẫn các vụ tấn công nhằm vào người Trung Quốc tại Nhật gần đây. Đại sứ quán Trung Quốc tại Tokyo cũng gửi thông báo tương tự tới du học sinh, nhấn mạnh theo dõi tình hình địa phương. Hậu quả ngay lập tức: Ba hãng hàng không lớn của Trung Quốc – Air China, China Eastern và China Southern – thông báo hoàn tiền hoặc đổi vé miễn phí cho hành khách dự định bay sang Nhật, dẫn đến hủy hàng trăm chuyến. Ngành du lịch và bán lẻ Nhật Bản bày tỏ lo ngại, khi Trung Quốc là nguồn khách du lịch lớn nhất, đóng góp hơn 30% doanh thu trước đại dịch.
Tokyo đáp trả bằng lời kêu gọi Bắc Kinh "áp dụng các biện pháp phù hợp" để tránh leo thang, nhưng không tiết lộ chi tiết. Thủ tướng Takaichi, trong cuộc họp báo ngày 15/11, tái khẳng định cam kết bảo vệ an ninh khu vực nhưng nhấn mạnh ưu tiên đối thoại.
Vấn đề Đài Loan nằm ở trung tâm của cuộc đối đầu này. Bắc Kinh kiên định coi hòn đảo là lãnh thổ không thể tách rời, sẵn sàng dùng "mọi biện pháp cần thiết" – bao gồm vũ lực – để thống nhất, dù ưu tiên hòa bình qua đối thoại. Với vị trí chiến lược gần chuỗi đảo thứ nhất của Mỹ-Nhật, Đài Loan là "điểm đỏ" trong quan hệ Mỹ-Trung, và bất kỳ xung đột nào cũng có thể kéo theo các đồng minh châu Á.
Các nhà phân tích cảnh báo rằng, chuỗi sự kiện gần đây có thể làm suy yếu các nỗ lực đối thoại song phương, vốn đã mong manh sau đại dịch và các vụ tranh chấp thương mại. "Đây không chỉ là vấn đề đảo nhỏ, mà là bài kiểm tra ý chí địa chính trị ở châu Á-Thái Bình Dương", chuyên gia về an ninh khu vực tại Đại học Quốc gia Úc nhận định. Trong bối cảnh đó, cộng đồng quốc tế – đặc biệt Washington – đang theo dõi sát sao, kêu gọi kiềm chế để tránh "tai nạn chiến lược".
Tác giả: Hồng Nhung
Nguồn tin: BCC, Reuters.
